Yörük ezgilerinde göç
Süleyman Demirel Üniversitesiˈnin (SDÜ) kültürel armağanı olan ˈIklık Albümüˈnün dördüncü eseri de yayımlandı. Ispartaˈnın yerel değerlerini evrensel boyuta taşıyan ˈˈSomut Olmayan Kültürel Miras ˈˈ Projesi kapsamında Teke Yöresi Yörüklerine özgü göç ve yayla ezgileri kayıt altına alındı.
-SDÜ BAP tarafından desteklenen proje
SDÜ Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi (BAP)ˈın desteklediği; Yürütücülüğünü Doç. Dr. Mustafa Gençˈin yaptığı SBG-7468 Numaralı ˈˈIsparta Kültürel Miraslarˈˈ Projesi kapsamında TRT Ankara Radyosu Sanatçısı Uğur Önür, Teke Yöresi Yörüklerinin yok olma tehlikesi altındaki göç ezgilerini Iklık ile seslendiriyor. Bu bağlamda dördüncü eser ˈGara Devemˈ isimli yayına verildi.
-Göç yolları, ezgiler ve Iklık
Yörüklerin ulu Toroslardaki yaylak ve kışlak arasında bulunan uzun göç yollarını aşmak için kullandığı, açlık ve susuzluğa uzun müddet dayanan, vazgeçilmez yegâne aracı "develer" olmuştur. Zamanla yolların yapılması ve çeşitli vasıtaların çoğalmasıyla ne yazık ki develere ilgi azalmış olsa da halen develerinden vazgeçmeyen Yörükler, devenin kültürlerinde değerini yitirmeyecek kutsallıkta vefalı canlılar olduklarını iyi bilmektedirler. Anadoluˈda çoğunlukla tek hörgüçlü deve kullanılmış, en soğuk steplerden en sıcak çöllere kadar dayanan develer, Anadoluˈdaki coğrafi koşullar, hava şartları ve kullanılan amaçlara göre farklılaşmıştır. Tülü, Teke, Tavsi, Kerteles, Yeğen, Kükürdi, Yetişeğen, Haçan gibi melez türler ve bu türlerin dişisinden erkeğine ve yaşına göre Köşek, Boduk, Dorum, Maya, Daylak ve Beserek gibi isimlendirmeler kullanılmıştır. Bu isimler devenin güzelliği üzerinden insanları tarif eden sıfatlar olarak türkülerde sık sık yer etmiştir.
Devenin en önemli görevi göç esnasındadır. Göç zamanı çuvallar hazırlanır, sabahın ilk ışıklarıyla çadırlar sökülür, dürülür daha sonra develer ıhtırılır, kolanları sıkıştırılır. Ala çuvallara giyim eşyası, yoz çuvallara yiyecek, içecek koyulur. Çuvallar kulplarından iplerle devenin sağına soluna bağlanır. Üzerine yatak yorgan keçe gibi yükler atılır. Onların üzerinden sarkıtılan kilimler zenginliğin alâmetidir. Küçük çocuklar yorganın içine yatırılıp, başı dışarda kalacak şekilde yüklerin etrafına sarılır. Develer beşik, çanları ninni olur çocuklara, uyuya uyuya giderler yaylaya. Dürülmüş çadır, dorum veya ihtiyar deveye yüklenir. Katarın en önüne buhur tohumunun erkeği Beserek, yoksa boz devenin erkeği Kirinci bağlanır. En arkadan da Maya gider tüm güzelliğiyle... Develerin karınlarının altından sarkan irili, ufaklı çanlar bir türkünün notaları gibi sıra sıra yankılanır Toroslarda, bunu duyan;
Ozan alır ıklık'ını eline
Çıkıverir yaylaların yoluna
Bir boğaz tutturmuş nazlım diline
Tülü maya gibi salınıp gider
Bu anlatı; Yörüklerin, uzun ve meşakkatli göç yollarındaki en vefalı dostlarından develer ile kurdukları özel bağların müziklerine yansımasıdır. Tüm türkülerinde doğadan ve hayvanlardan güzellikle bahseden Yörükler için develer göçü, sevdayı, vefayı ve çileyi anlatan en güçlü motiflerden birisidir.
Gara Devem
Gara devem gatar gatar
Çilbirleri suya batar
Merak etme gara devem
Gara devem bana yeter
Oğuğo ğuğo haa, eğiğe ğiğe haa
Gara devem yüz olsa
Dere tepe düz olsa
Bu deveyi güderin
Arkadaşım kız olsa
Gara deve güderim
Dere tepe giderim
İkimizi görmüşler
Nasıl inkâr ederim
Gara devem yekini
Nerden aldın yükünü
Obam çekmiş göçünü
Yârim çekmiş içini
-Eser Künyesi:
Kaynak Kişi: Ayşe Dohan
Derleyen: Emre Dayıoğlu ve Uğur Önür
Yöre: Antalya / Kovanlı
Müzik Düzenleme: Uğur Önür
Iklık / Üçtelli / Ritim: Uğur Önür
Sipsi: Ferhat Erdem
Kontrabas: Mert Arslan
Kayıt: Mindo Records
Miks / Mastering: Ahmet Gökhan Coşkun
Klip Yönetmeni: Eyyüp Aydeniz
Görüntü Yönetmeni: Aykut Harman
Yönetmen Asistanı: Alperen Karaca
Deveci Osman Bey'e ve Fatih Uslu'ya çok teşekkür ederiz.
-Iklık Albüm Projesi
Tanrı dağlarından, Toroslara uzanan uzun göç yolculuğunun neticesinde, Antalya ve Isparta'nın ortak yaylalarından Anamas ve çevresindeki Yörüklerle günümüze kadar taşınmış iki telli yaylı bir çalgı olan Iklık; Kazak ve Kırgızlar'a göre kopuzu icat eden büyük Türk ulusu Korkut Ata'nın elinde halka öğüt, yiğitlere güç veren kutlu ve ilahi bir sesti. Eski Türklerdeki Şaman baksıların ayin, fal, sihir ve tedavide kullandığı bu kutlu ses, ulu ozanın elinde ıklıyor, iniliyor, kişniyor, yas tutuyor, adeta konuşuyordu. Iklayan bu kutlu kopuz, Hakas Türkleri'nde ıh ya da ıyık, Tuva Türkleri'nde İgil, Kızgızistan'da Kıl Kıyak, Türkmenistan'da Gıcek ve Anadolu'daki Yörüklerde Iklık adıyla yaşamaktadır.
Iklık'ın kutsal kayın ağacından gövdesi, deri gerilmiş su kabağı ile birleşir. At kuyruğundan tellerine yay dokununca kutlu sesine kavuşur, ıklamaya başlar. Yörük ozanların elinde bu çalgı dertlerini, öğütlerini, özlemlerini, sevdalarını dile getirdikleri âşık sazı olmuştur. Yörük kızları da bu sevdaya karşılık verebilmek için Orta Asya'dan taşıdıkları boğaz çalma geleneğini sürdürürmüşlerdir. Boğaz havaları; Iklık çalgısı ile çalınan ezgi dağarcığının büyük bölümünü oluşturan, günümüze kadar aktarılmış kadim ezgilerdir.
Uğur Önür, bu albüm ve klip projesinde; Teke Yöresi Yörüklerinin kendilerine has çalgılarında taşıdıkları büyük kültür mirası olan göç ve yayla ezgilerinden derleyip, hazırladığı 6 eseri sizlerle buluşturmaktadır.
Iklık albümünün tüm kliplendirme çalışması Süleyman Demirel Üniversitesi (SDÜ) Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi (BAP)ˈın desteklediği; Yürütücülüğünü Doç. Dr. Mustafa Gençˈin yaptığı SBG-7468 Numaralı ˈˈIsparta Kültürel Miraslarˈˈ Projesi kapsamında gerçekleştirilmiştir. Süleyman Demirel Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. İlker Hüseyin Çarıkçıˈya ve BAP birimine ve tüm proje ekibine destekleri için teşekkür ederiz.ˈˈ
#uğurönür #ıklık #yörük
-Iklık Albümü eserlerinin yayın bağlantıları:
-Karanfilim Sarkarım:
https://youtu.be/_rs67RHRajU
-Evlerinin Önü Kaya:
https://youtu.be/ch-29MOsfyk
-Yörük Gider Yaylasına:
https://youtu.be/tXtstRJjNCU
-Gara Devem:
https://www.youtube.com/watch?v=vzbdHxQF38E